Эффенди Капиев и его «Поэт»
Версия для слабовидящих

Новости

Эффенди Капиев и его «Поэт»

капиев.PNG

В 1944 году писатель и переводчик Эфенди Капиев написал о Сулеймане Стальском книгу «Поэт», в котором раскрыл его народность, глубину сознания и патриотизм.
До конца своей жизни проработавший на земле в родном колхозе, Сулейман Стальский был в полном смысле этого слова народным поэтом, его вдохновенное творчество-это широта души народа и голос простого труженика.




Эффенди Капиев и его «Поэт»

Алай йис Ст1ал Сулейманан юбилейдин лишандик кваз физва. Идаз талукьмакъалаяр, рик1ел хкунар, тарихдинагьвалатар газетдин нинрай к1елун чаз виридаз хуш я. Адан шаирвилин кьисметдихъ галаз сих
алакъада аваз рик1ел хквезвай кас, писатель, таржумачи Эффенди КАПИЕВ дидедиз хьайидалайинихъ ц1и 110 йис тамам хьанвайдини рикIелай
ракъур тавун, заз чиз, кутугнавай кар я. Инал мад са рекъемдикайни лугьун: 75 йис идалай вилик, 1944-йисуз, Э.Капиева Ст1ал Сулейманакай кхьей “Шаир” тIвар алай ктаб чапдай акъатнай. Ам неинки а вахтунда, гьакI исятдани шаирдин яратмишунрал рикI алайбурун гъилера авай литературадин надир эсеррикай сад я.
СтIал Сулейманакай рикIел хкунар гегьеншдиз малум ятIани, Эффенди Капиева “Шаир” ктабда хьиз, шаирдин руьгьдин эдеблу къамат, камалдин деринвал, хайи чилихъ, вичин халкьдихъ галаз адан битаввал вири уьлкведиз, миллионралди инсанриз аквадайвал маса садани къалурнач.
Э.Капиев шаирдихъ галаз Махачкъалада Дагьустандин писателрин сад лагьай съезд авай йикъара таниш хьанайтIани, Агъа Ст1алдал ам сифте яз 1935-йисуз мугьман хьанай. Им гьа вилик квай 1934-йисуз Ст1ал Сулейманаз Максим Горькийди “XX асирдин Гомер" лагьай, шаирдин т1вар вири дуьньядиз чкIанвай вахт тир.
Гуьгъуьнин йисуз Э.Капиева шаирдин мецелай кхьей “Жувакай ихтилат” “Правда” газетдиз акъатайла, шаирдин тIвар мадни машгьур хьанай. Пуд йисалай, 1939-йисуз, Э. Капиева и новелла, «Одиссея» тIвар алаз, вичи кхьиз гатIуннавай шаир” ктабдин са кьил яз малумарна, меркездин журналда чапна.
Идалай гуьгъуьниз Ст1ал Сулеймананни вичин арада хьайи суыъбетрикай, адан хизандихъ, хуьруьнбурухъ галаз хьайи танишвилерикай, Москвада ва чеб хьайи маса чкайра кьиле фейи агьвалатрикай гьикаяяр (новеллаяр) кхьиз, нуфузлу журналра кура-кура чал ийиз хьана. Кьилдин ктаб яз “Шаир” 1944-йисуз акъатнай.
“Шайр" ктаб Ст1ал Сулейманан, лугьун чна, цIарба-ц1ар кхьенвай биография туш. И эсер жегьил авторди ( 25-30 йис яшарин арада) дуьньядин дердер тукъумна, кьуьзуь кьиляй бахтунин рак1ар ахъа хьайи, камалдинни т1ебии бажарагъдин гьуьл хьтин шаирдикай кхьенвай кьет1ен жанрдин эсер я. Автордин вичин веревирдери, мукьуфлу кьат1унри, къейдери чун Ст1ал Сулейманан гьакъикъи суьретдивай яргъа ийизвач. Акси яз, Э.Капиева шаирдин уьмуьрдин тежрибадикай, инсанвилин ерийрикай, камалдин деринвиликай гьейранвилелди, адаз гьуьрмет авуналди кхьизва. Ида чаз шаир генани мукьва, генани багьа ийизва. Мадни дуьз лагьайт1а, и ктабдай неинки Ст1ал Су¬лейманан вичин къамат, гьакI адан еридин шикилар, бажарагьди дувул кьур ва бегьер гьайи чил, инсанрихъ галаз рафтарвилер, зурба гъулгъулайрик дагьви жемятдин яшайишда арадал атай хейлин дегишвилер аквазва.
Ст1ал Сулейманан яратмишунрин кьисметда Э.Капиева кьазвай чкадин ва адан ктабдин гьакъиндай критикар гьар девирда гьар жуьреда рахана: “Шаир" ктаб Ст1ал Сулейманакай туш, адан игит умумиламишнавай дагьви шаирдин къамат я лугьудайбурни, Э.Капиев хьаначирт1а, Ст1ал Су¬лейман а кьадар машгьур жедачир лугьудайбур¬ни, Э.Капиева ерисуз таржумайралди шаирдин яратмишунриз зарар гана лугьудайбурни хьана. Гилани бязикритикри и жуьредин фикирриз рехъ гузва.
Э.Капиев урус ч1ал лап кьакьан дережада чидай, бажарагъ авай писатель, таржумачи, журна¬лист тир. Ада устадвилелди урус ч1алаз элкъуьрай дагьви шаиррин ч1алар, сивин яратмишунар 1934-йисуз "Дагьустандин Антология’ яз Москва¬да чапдай акъатнай, ктабдин къиметлувал чи девирдани квахьнавач.
Э.Капиева Ст1ал Сулейманан бажарагъдин кьет1енвал, тешпигь авачирвал хъсандиз кьат1анвай, гьа са ч1авуз гьукумди шайр вичин къуллугъда гьикI акъвазарнават1а, гьамни адаз такваз тушир. Машгьур хьанвай шаирдин секретарвиле вич вучиз тайинарнавайди ятIа, идан гъавурдани ам авазвай. Гьар юкъуз са жуьре жезвай гьукуматдин сиясатни, дегиш жезвай Сулейманан кьатIунар-фикирарни адаз аквазвай...
“Шайр” ктабда авай гьикаяяр саки вири Ст1ал Сулейман кечмиш хьайидалай гуьгъуьниз кхьенвайбур я. Э.Капиевавай вичин эсер шаирдин “михьи биография" хьиз арадиз акъуднайтIани жезвай. Ада лагьайтIа, Ст1ал Сулейманан машгьурвал фикирдизни гъиз тежедай кьван гьуьндуьрриз акъатнавай девирда саки кьве йисуз адан патав хьайи вичин хсуси фагьумар-фикирарни, бубадин яшда авай халкьдин шаир-философ аннамишзавай тегьерни, вичин кIанивални, гьуьрметни, гьейранвални къалурнай…
Гьайиф хьи, и кьве касдин дуствилел пехилвал ийидайбур, абурун “арадай яд ракъуриз” алахъзавай ксарни хьана. Заз чиз, им дуьз туш. Шаирди а муракаб девирда теснифай эсерар, таржумаяр, гъил хъиягъ тавуна, кьилдин раздел яз, пешекаррин кьил-кьилел алай баянар галаз, ктабра амукьнайтIа, гена хъсан тир. Им Ст1ал Сулей¬ман яшамиш хьайи, чазни, къвезмай несилризни течидай девирдин “суьрет", тарихдин чин, рангар ва гьава яз амукьдай. Къе Совет гьукумдин нукьсанра кич1евал авачиз т1уб экъуьрзавайбуру а ч1аван хаталу шарт1ара чпи чеб гьикI тухудайт1а, низ чир хьуй...(?)
Мадни къейд ийин, “Шаир” ктаб вичин уьмуь¬рдин, яратмишунрин кьилин нетижа тирди, вичи адал дамахзавайди Э.Капиева са шумуд сеферда лагьанай.
Газет к1елдайбуруз за “Шаир” ктабдин жува таржума авур чинрай гъвеч1и ч1ук теклифзава.

Эффенди Капиев
“Москвадин дневникдай”
...Чна мугьманханадин нумрада нисинин хуьрек незва. Телефонди зенг яна. Чаз “Кузнецкий мост” куьчеда авай туьквендиз фин теклифзава. Ана, накь чаз писатель П.-ди лагьайвал, Сулейманавай пуд агъзур манатдин к1ани-такIан къачуз жеда. Им шаирдиз, Ленинан орден тебрик авун яз, писателрин Союздин патай пишкеш тир. Чун туьквендиз рекье гьатзава.Сулейман парчаяр алай дезгейрив фикирлу яз акъваз хьана.
-Къариди чуькьни авунач, - мурмурзава ада.
-Гьайиф!
Ада туьквенчи дишегьлидиз ишара авуна. Адани кьуьзуьдан вилик сукно-бастун, ипекдин пар¬чаяр экIязава. Амма Сулейман абурал рази хьанач, туьквенчидин кьилелай виниз кIек1ец туьк!уьрна, читинин тупар къалурзава.
Туьквенчиди читер гъана. Гила инал алвер гатIунна.
Сулеймана парчайрик тIуб кязава, къиметар хабар кьазва, “нтIа-нт1а” ийиз (“багьа я!”), кьил элкъуьрзава, мад парча туп!алай ийизва, кьил элкъуьрзава. Эхир ада яру цIарар квай чит (чи патара, адет яз, адакай месин чинар цвада) хкяна.
-Сорок метр! - дамах гваз лагьана ада. Туьк¬венчиди парча алцумдалди сабудалди килигна, чар алчудна кутIуннавай багълама хъуьч!уьк кутуна, са къерех хьана акъвазна.
- Мад квез вуч кIандат1а, лагь! - теклифзава туьквенчиди.
- Мад затIни! - жаваб гузва Сулеймана. - Лагь адаз, Гьабиб, мад заз са затIни кIанзавач. И гьапур-чапурни за хва латал къачурди я: ам мукьвара эвленмиш жеда, мес-яргъан цваз герек къведа.
- Сулейман! Вуна вуч лугьузва! - за жуван наразивал чуьнуьхзавач. - Хъуьруьн къвезва, валлагь-биллагь! Гьукуматдин виридалайни хъсан туьквендай ваз вуч кIандат1ани къачу лугьузва, пуд агьзур манатдин къиметдик квай. Вуна к!вализ яхцIур юкI чит хутахзава!
-Гьм... - Сулейман фикирлу хьана. - Вуна им т1имил я лугьузвани?
- Вуч фикирар авун я? А ви хъуьчIуьк квайди и чамаданда эциг, ша, туьквенда къекъвен. Ви рик!из вуч к1андатIани, гьам къачу!
- Акъваз! - Сулеймана зи гаф атIана. - Вун гьахъ я жеди, вуна лагьайвал хьурай. Са цIуд юкI мад вахчун - гьам бес я! Мад заз затIни кIандач!
Сулейман мад гьа виликан дезгедив хъфена, ада туьквенчидивай мад ц!уд юк! чит хъиягъун ва вири санал кIват1на, кутIунун тIалабна.
- Кончай базар! - шаддиз, рази яз, хълагьна вичини.
Гуьгьуьлар ч!ур хьайи за адан чина акъваз- дай жуьрзт авуна.
- Ина ацукьдай кресло авани? - хабар кьуна за туьквенчидивай. - Гъваш, тавакъуйда! Сулейман галат хьанва, ацукьна, ял ярай, чна кьведа вуч къачудатIа хкяда...
Чалай гъейри мад муьштерияр авачир туьквендин юкьвал гъайи креслода за Сулейман ацукьарна. Гъавурда акьун тавур ам, читни хъуьчIуьк кумаз, ислягьвилелди вичиз къалурай чкадал ацукьна. Зун туьквенчидихъ элкъвена:
- Сусан булушкадиз кутугай ц1уд юк1 ипекдин парча!
- Белли! - туьквенчидин гъилера юк1 къугъвана.
- Месин агъар латал къанни ц1уд юк1 вич кьван хъсан еридин батист!
- Башуьсте!
- Акъваз! Акъваз! - гьарайна Сулеймана. - Вуна инал вуч кьуьруькар акъудзава?
- Ц1усад кьвати печенияр! - гьарайзава за, муькуь туьквенчидихъ элкъвена. - “Туьркестандин ширинлухар”! Хцин мехъерик къаридини къу- жади чпиз чаяр хъурай!
- Вун дили хьанвани? - чинин рангар ат1ана, гьарайзава Сулеймана. - За ваз гьукуматдин пул ак1 вара-зара ийидай ихтияр гудач!
Ада хъел кваз к1ек1ец чиле эцязава:
- Отказ! Отказ! Этот дурной права не имеешь!
- Имею! - гьарайзава зани ва туьквенчидиз лугьузва: - Адаз яб гумир!
Бирдан Сулеймана вичин хъуьч1уьк квай багьлама чилел гадарна. Кьекьемар зурзаз, кьуьзуь беден садлагьана агаж, зайиф хьана, к1ек1ец чиле ак1уриз-ак1уриз, ада рак1арихъди камар яна. За адан гуыъуьниз чукурзава...
- Бес я! - кьулухъ элкъвена, ада хъел кваз зи чинив т1уб юзурна: - Гила килигда чун вуна вуч макьамар ийидат1а! Сталиназ арза ийида за! - Сулейманан п1узаррик зурзун акатна. - За вун секретарвилелай алудзава!
...Гьа ик1, писателрин пишкешдикай арадал атай са зат1ни хьанач. Сулейман вичин гафунилай эляч1нач: гьа яхц1урни ц1уд юк1 хуналай гъейри, ада мад са зат1ни къачунач. Хъфидай рехъди ада зи чинар кузвай:
- Гьукуматди заз пишкеш авуна, зани шадвиляй гьукуматдиз пишкеш хъийида, ваз вуч ава? Лугьуда за виридаз ви амалрикай, ахпа чир жеда ваз намуслувилин къимет. Килиг ман садра! Ваз гьукуматдиз вири гьавая гьатзавай хьиз ават1а? Гьар са кепек гьисабнавайди я. Низ чида, гьа къе- пака дяве башпамиш жедачт1а, вуна лагьайт1а - “адикалун, печенияр...”. Ваз хабар авачиз туш хьи - чун элкъвена душманрин юкьва ава, гьарда чи кар ч1урун латал багьна жагъурзава...
Амма яваш-яваш Сулейманан хъел элякьзава. Зи кисунни ада зун пашман хьунай гьисабзава…

Источник: "Лезги газет", автор: Пакизат Фатуллаева.


Количество показов: 1807
14.05.2019

Возврат к списку


Поделиться в: