Сулейман-Стальский район
Версия для слабовидящих

№45

12-сентябрь Къурбанд суварин Югъ я

 ТЕБРИК 

abilov2.jpg Играми районэгьлияр!
За квез пак тир Къурбанд сувар рикIин сидкьидай мубаракзава. Инсанри и суварихъ галаз гележег хъсанди хьунин патахъай чпин умудар алакъалу ийизва, Аллагь-тааладивай чпин рикIериз сабурар гун тIалабзава.
Къуй и сувари куь кIвалериз шадвал, генгвал гъурай. Къуй ада дарда авайбурун патахъай къайгъударвал авун, мергьеметлувал къалурун герек тирди куь рикIел мад сеферда хкурай.
Къени хиялрал ва крарал гьалтайла инсанар тупламишзавай, мусурманар патал пакди тир сувари къуй гьар са кIвализ шадвал ва сад-садан гъавурда акьунин гьалар гъурай, чи рикIер чимивилив ацIуррай.
И экуь йикъара заз вири районэгьлийрихъ мягькем сагъламвал, ислягьвал, хушбахтвал, яратмишунрин зегьметда агалкьунар хьана кIанзава.

«Сулейман-Стальский район» муниципальный райондин Кьил   Н.Абдулмуталибов


Ял ядай йикъар

Къведай гьафтеда республикадин агьалияр патал ял ядай 2 югъ алава хъижеда. Идан гьакъиндай РД-дин Кьилин ва Гьукуматдин Администрациядин пресс-къуллугъди хабар гана.
РД-дин Гьукуматдин къараррал асаслу яз Дагъустанда 12 ва 15-сентябрь ял ядай, суварин йикъар яз малумарнава.
Рик1ел хкин, 12-сентябрдиз дуьньядин вири мусурманри пак тир Къурбанд сувар къейдда. 15-сентябрдиз лагьайт1а, республикади Дагъустандин халкьарин садвилин югъ къейдда.
Гьа икI, къведай гьафтеда дагъустанвийри анжах 3 юкъуз - саласа, арбе ва жуьмя йикъара кIвалахда. 

РД-дин Кьилин ва Гьукуматдин пресс-къуллугъ.


Райондин администрацияда

 Сечкийрин месэладиз килигна


 DSC_0541 [800x600].jpg5-сентябрдиз райондин администрацияда кьиле фейи нубатдин совещанидал 18-сентябрдиз РФ-дин Госдумадиз ва ДР-дин Халкьдин Собранидиз депутатар хкядай сечкийрихъ галаз алакъалу месэладиз килигна.
Райондин администрациядин Кьил Штибег Гьажимегьамедович Мегьамедханова тухвай совещанидин кIвалахда адан заместителри, управленийринни отделрин, гьакIни къуллугърин руководителри, хуьрерин поселенийрин кьилери, школайрин директорри, общественностдин векилри иштиракна.
Райадминистрациядин Кьилин 1-заместитель Лацис Оруджева анал районда сечкияр тухуниз аквазвай гьазурвилерикай, сечкидин территориальный комиссиядин председатель Къурбанмегьамед Къурбанмегьамедова сечкияр тухунин къайдайрикай, адахъ авай важиблувиликай гегьенш рахунар авуна.
И месэладай совещанидал «Сад тир Россия» политический партиядин чкадин отделенидин секретарь Баламет Ширинов, райадминистрациядин Кьилин заместитель Саид Темирханов ва маса юлдашар рахана.
Малум хьайивал, районда сечкидин 42 участок, сечкидин участковый комиссияр тешкилнава, сечкичийрин списокар гьазурнава.
Совещанидин нетижаяр Ш. Гь. Мегьамедханова кьуна.
 Асият Мирзалиева.


РикIер къарсурай йикъар

 Россиядин Федерациядин, Дагъларин уьлкведин цIийи тарихда гьатнавай вакъиаяр са шумуд ава. Абурукай сад 2004-йисан сентябрдин сифте йикъара Кеферпатан Осетиядин Беслан шегьерда кьиле фена. Гьайиф хьи, ам шадвал кутадайди ваъ, рикIер къарсурдайди, мусибатдинди хьана.
Анлай инихъ 3-сентябрь – Бесланда мусибатдин вакъиа кьиле фейи югъ – Россияда терроризмдиз акси женгина рейсадвилин Югъ яз къейд ийизва. Сир туш, эхиримжи 12 йисан къене чи уьлкведа экстремистрин тахсиркар гьерекатдин къурбандар яз хейлин инсанар телеф хьана. Москвада, Волгодонскда, Пятигорскда, Буйнакскда, Каспийскда ва масанра кьиле фейи вакъиаяр садрани рикIелай алатдач. Инал Бесланда рикIер къарсурай вакъиадикай са-кьве гаф лугьун. Ина 1-сентябрдиз Чирвилерин йикъаз ва цIийи кIелунин йис башламиш хьуниз талукьарнавай шадвилин мярекатдиз гъиле яракьар аваз боевикар сухулмиш хьана, абуру аялар, абурун диде-бубаяр, муаллимар школадин дараматда залуквиле кьуна. А чIавуз террористрин есирда гьатай 1128 касдикай 350 кас телеф хьана, хасаратвилер хьайибурун кьадар генани гзаф я.
 Россиядин Федерациядин Президент Владимир Путина лагьайвал, Бесландин вакъиа – им чи уьлкведа эхиримжи йисара хьайи террориствилин виридалайни зулумдин, мусибатдин гьерекат хьана, гьикI лагьайтIа, террористрин къурбандар хьайи чIехи пай яш тамам тахьанвай аялар тир. И вакъиади неинки россиявияр, гьакIни вири дуьнья къарсурна.
И йикъара райондин школайра терроризмдиз акси женгина рейсадвилин йикъаз талукьарна мярекатар кьиле тухузва, анра чи уьлкведа хьайи террактар, Бесланда телеф хьайи школьникар рикIел хкизва, терроризм негьзава, адаз аялри, муаллимри чпин аксивал къалурзава, вирида чи уьлкведин мулкунал ислягьвал, стхавал, дуствал хуьн патал къуватар сад авуниз эвер гузва.
 Х. Гьажибалаев.


Сечкияр - 2016

Сечкичийрихъ галаз гуьруьшар

 Малум тирвал, алай йисан 18-сентябрдиз Россиядин Федерациядин Госдумадиз, Дагъустан Республикадин Халкьдин Собранидиз депутатар хкяда. 20-августдилай эгечIна депутатвиле кандидатар яз къалурнавай ксар сечкичийрихъ галаз гуьруьшмиш жезва. ИкI, эхиримжи йикъара Сулейман-Стальский райондин патай ДР-дин Халкьдин Собранидин депутатвиле кандидат Гьамидулагь Исмаилович Мегьамедов райондин активдихъ, Шихидхуьруьн, Сардархуьруьн, ЦIийи Макьарин, КIварчагърин, Эминхуьруьн, Чуьхверхуьруьн ва маса хуьрерин муаллимрихъ, агьалийрихъ галаз гуьруьшмиш хьана, анрал «Сад тир Россия» Вирироссиядин политический партиядин сечкийрилай вилик квай программадикай, и партиядин бине кутур кас тир Россиядин Президент Владимир Владимирович Путина уьлкве социальный, экономикадин рекьерай вилик тухун, къудратлу авун ва агьалийрин яшайишдинни дуланажагъдин шартIар хъсанарун патал тухузвай еке кIвалахдикай суьгьбетар авуна, сечкичийрин патай хьайи суалриз тамам жавабар гана.
ДР-дин Халкьдин Собранидиз депутатвиле кандидат Гьамидулагь Мегьамедовахъ галаз кьиле фейи гуьруьшмишвилерин вахтунда сечкичийри адан вилик цIийиз эцигзавай 440 аялди кIелдай чкаяр авай Эминхуьруьн юкьван школадин дарамат ва гьакIни «Сардархуьр-ДаркIуш-къазмаяр» водовод эцигна куьтягьун патал бюджетдай 2016-йисуз пул чара авунин месэла гьялунин гьакъиндай теклифар эцигна.
 Гь. И. Мегьамедов и теклифар гваз «Сад тир Россия» политический партиядин штабдиз Хизри Шихсаидован патав фена ва адавай и рекьериз 2016-йисан бюджетда къалурнавай пулунин такьатар чара авунин кIвалах вилик кутун тIалабна.
 Чи корр.



 Къурбанд сувар алукьзава


Къурбанд сувар вири дуьньядин мусурманри Зу-ль-Гьиджа вацра къейд ийизвай виридалайни еке сувар я. Алай йисуз ам (мусурман тарихдин 1437-йисуз) сентябрдин вацран 12-йикъал (ислен) къвезва.
Къурбанд сувар – им гьар йисуз мусурманар гьаждал финалди кьиле тухузвай адетрин эхир, нетижа кьазвай хьтин кар я. И юкъуз гьайванар тукIваз, я паюналди къурбандар ийидай (садакьаяр гудай) адет ава.
И сувар Ибрагьим Пайгъамбардин тIварцIихъ галаз алакъалу я.
 - Мугьаммад Пайгъамбарди лагьана: «Къурбанд сувариз гьайван тукIун хьтин баркаллу кардилай хъсан кар Аллагь рази хьун патал гьеле авунвач. И къурбанд Къияматдин юкъуз гьайвандин хам ва крчар алаз пайиз жеда».
Къурбанд сувар 4 юкъуз давам жезва. И йикъара бубайрин сурарал, багърийрин, дустарин кIвалериз фин, сувар мубарак авун меслят къалурзава.
Гила са кьве гаф къурбандар авунин шартIарикай лугьуз кIанзава. Къурбанд авун патал тукIваз хкянавай гьайван кьецIиди, буьркьуьди хьун герек туш. Крчар, япар, тум ва жендекдин маса паярни сагъбур хьун лазим я.
 Къурбанд ийиз (тукIваз) жеда: йис тамам хьайи лапаг, кьве йис хьайи цIегь ва я жунгав, вад йис хьайи деве.
Лапаг са касдилай, жунгав ирид касдилай къурбанд ийиз жеда.
Гьайван суварин капI авурдалай гуьгъуьниз кьуд лагьай йикъан няни жедалди тукIваз жеда.
Гьайван тукIвадайла ният ийида (яни флан касдилай Аллагь патал за и гьайван къурбанд ийизва).
Бисмиллагьдилай гуьгъуьниз пуд сеферда такбир (Аллагьу Акбар) ийида. Гьайван кьибледихъ элкъуьрна ихьтин дуьа кIелда: «Я Аллагь, им Вун патал я ва Ви патай я.
Кьабул ая завай (флан касдилай – эгер масада вичин паталай къурбанд авун векил авунваз хьайитIа). Пайгъамбардал Салават гъида.
«Бисмиллагьи, Аллагьу Акбар» лагьана гьайван тукIвада.
Къурбандин як пуд патал паюн меслят къалурзава: са пай кесибриз, кьвед лагьай пай къуншийризни багърийриз, пуд лагьай пайни жуваз тада. Къурбанд авур гьайвандин хам маса гудай ихтияр авач, ам хийирлу рекьиз ишлемишна кIанда.
Незир авур (са кар туькIуьн патал хиве кьунвай) къурбанд, жува тIуьн тавуна, михьиз кесибриз паюн лазим я.
Квез Къурбанд сувар мубаракрай, гьуьрметлу стхаяр ва вахар!
Фахрудин гьажи Османов, райондин динэгьлийрин Советдин член.


 «Нетижалу АПК» проект – кардик

Инвесторрин карханайра ципицIар атIузва

 «Гад акъатна зул хьана чаз, гьар са емиш бул хьана чаз», - лугьузва лезгийрин машгьур манида. Гьакъикъатдани, зул гьар са емиш агакьзавай, абур кIватI хъувун патал хуьруьн майишатдин карханайра, лежбервилинни фермервилин майишатра, ЛПХ-ра кIвалахар къизгъин жезвай вахт я. Алай вахтунда, мисал яз, ципицIар кIватI хъийизва.
Райондин хуьруьн майишатдин управленидай чаз лагьайвал, Дагъустан Республикадин Кьил Рамазан Абдулатипован «Нетижалу АПК» проект уьмуьрдиз кечирмишунин сергьятра аваз, хуьруьн майишатдин хилехъ галаз алакъалу маса программайрихъ галаз санал, «Сулейман-Стальский районда 2020-йисалди уьзуьмчивал вилик тухун» муниципальный программани кардик акатнава. Лагьана кIанда, и программади вичин хъсан нетижани гузва. И карни районда кутазвай цIийи уьзуьмлухрин ва кIватI хъийизвай ципицIрин кьадар йисандавай-суз артух хьуни къалурзава. IMG_5866.JPG
И йикъара чун инвесторри тешкилнавай ва ципицIар кIватI хъувунал машгъул жезвай са шумуд карханадиз фена, анра кIвалахар кьиле физвай гьалдихъ галаз мукьувай таниш хьана.
«ЧIереяр» ООО-им Эминхуьруьн поселенидин территориядал инвесторди тешкилнавай, районда уьзуьмчивал вилик тухунин муниципальный программа кьилиз акъудуник еке пай кутазвай кархана я. Ана, санлай къачурла, 160 гектарда уьзуьмлухар кутун планламишнава, и кIвалах кьилени тухузва. Карханадихъ вилик йисара кутунвай ва «жегьил хъувунвай» 7 гектар уьзуьмлухарни ава. Анрай и йикъара ципицIар кIватI хъийизва. Ситегьан 40 тонн ципицIар атIана Къизлярдин коньякрин заводдиз вахканва. ЦипицIар дашмиш хъувунин карда карханадиз «Кюре-Агро» МТС ООО-дин механизаторри куьмекар гузва. Рабочияр тир Саният Къурбановади, Магьи Талибовади, Насият Рамазановади, Сийид Ханвердиева, Валида Кьасумовади, Нурижат Къурбановади, Перизат Къурбановади, Зейнаб Абдулаевади ва масабуру ципицIар кIватI хъувунин карда тафаватлувал къалурзава.
«ЧIереяр» ООО-дин управляющий Мавлудин Агъарзаева чаз лагьайвал, карханадихъ 20I5-йисуз кутунвай 50 ва алай йисуз кутунвай 45 гектар жегьил уьзуьмлухарни ава. Анра даяхар акIурнава, симер чIугунва, жергейрин араяр цанва, ятар ганва.
- Алай йисан зулухъай чна цIийи уьзуьмлухар кутунин кIвалах давамда, - лугьузва Мавлудин Агъарзаева. – И кар патал 50 гектарда плантаж къарагъарнава, чил планировка авунва.
Чун ципицIар кIватI хъийизвай маса майишатризни фена. И кIвалах ДаркIуш къазмайрин хуьруьн поселенидин территориядал алай «Гуьлгери-вацI» ООО-да хъсан тешкиллувал аваз кьиле физвай. ЦипицIар кIватI хъувунал карханада гьар юкъуз 30-дав агакьна рабочияр ва механизаторар машгъул я.
- Икьван чIавалди чна 120 тонн ципицIар кIватI хъувуна, идакай 45 тонн чкадал муьштерийриз маса гана, амайди Къизлярдин коньякрин заводдиз вахкана, - лугьузва карханадин директор, Дагъустан Республикадин хуьруьн майишатдин лайихлу работник Ризван Султалиева.
КIварчагъ дереда кардик квай «Агро-Дербент» ООО-ни, гекъигайла, инвесторди цIийиз тешкилнавай хуьруьн майишатдин кархана я. Ина сифтегьан 100 тонн ципицIар кIватI хъувунва, идакай 40 тонн коньякрин заводдиз вахкана, амайди чкадал муьштерийриз маса гана.
DSC_0109.JPGКьулан СтIалрин хуьруьн поселенидин калун участокда (ДаркIуш къазмайрин къаншарда) инвесторди тешкилнавай «Зардиян» ООО неинки районда, гьакIни Кьиблепатан Дагъустанда хуьруьн майишатдин кIвенкIвечи карханайрикай сад я. Адахъ 150 гектардилай виниз майданра бегьердал атанвай уьзуьмлухар ава. Ина ципицIар кIватI хъувунал гьар юкъуз 60-дав агакьна рабочияр ва механизаторар машгъул я.
- Лагьана кIанда, карханадихъ бес кьадар рабочияр хьиз, ципицIар дашмиш хъийидай вичин тракторар, машинарни ава, - лугьузва карханадин агроном, Дагъустан Республикадин хуьруьн майишатдин лайихлу работник Къурбан Магьмудова. – Икьван чIавалди карханади 170 тонн ципицIар атIана Къизлярдин коньякрин комбинатдиз вахканва.
Алай йисуз райондин хуьруьн майишатдин карханайри, лежбервилинни фермервилин майишатри, ЛПХ-ри 8000 тонндилай тIимил тушиз ципицIар кIватI хъувун планламишнава.
Районда ципицIар кIватI хъувунин кIвалахар хъсан тешкиллувал ва еришар аваз давам жезва.
Хазран Кьасумов.

Шад гьалара рекье туна 

АгъастIалрин къазмайрилай тир Мевлид Абдулкеримович Манафован зегьметдин книжкада кIвалахал кьабулунин ва кIвалахдилай экъечIунин гьакъиндай кхьенва: «1980-йисан 1-сентябрдиз Сулейман-Стальский райондин суддин заседанидин секретарвиле кьабулна, 2016-йисан 1-сентябрдиз сагъламвилин гьалдиз килигна вичин хушуналди кIвалахдилай элячIна». Эхь, тамам 36 йис М. Манафова гьа са кIвалахдиз бахшна.
И йикъара райондин суддин заседанийрин залда кьиле тухвай мярекатдал Мевлид Абдулкеримович кIвалахдин юлдашри, къайдаяр хуьдай ва гуьзчивалдай органрин работникри шад гьалара пенсиядиз рекье туна. Анал Сулейман-Стальский райондин суддин председатель, Федеральный судья Мегьамедзаид Мегьамедмирзоевич Айбатова къейд авурвал, Мевлид Манафова яргъал йисара суддин заседанидин секретарвилин жавабдар везифаяр намуслудаказ, законрин истемишунрихъ галаз кьадайвал кьилиз акъудна. Вичихъ юридический махсус образование авачиз суддин органра икI кIвалахун нелай хьайитIани алакьдай кар туш. Хуш къилихрин инсан тир Мевлид Абдулкеримовичаз кIвалахдин юлдашрин арада лайихлу гьуьрмет, авторитет авай, жегьил пешекарар патал ам хъсан несигьатчини тир. Яргъал йисарин намуслу зегьметдай, хейлин йисара чахъ галаз кIвалах авунай чна Мевлид Манафоваз чухсагъул лугьузва, адахъ мягькем сагъламвал, гьар са карда агалкьунар хьунни чи мурад я. DSC_0478 [800x600].jpg
Мевлид Манафован намуслу кIвалахдикай, инсанвилин ерийрикай анал хуш келимаяр гваз райондин прокурор Фархад Акимов, мировой судьяяр тир Тамамат Алиева, Рашид Мукаилов, Балакъардаш Эседулаев, яргъал йисара адвокат яз кIвалахзавай Алибег Магьарамов ва маса юлдашар рахана.
Мегьамедзаид Айбатова лайихлу пенсиядиз рекье твазвай Мевлид Манафовав Россиядин Федерациядин Верховный Суддин Дагъустан Республикада авай судебный департаментдин Управленидин начальник М. Д. Омарован, «Сулейман-Стальский район» муниципальный райондин Кьил Н. Ш. Абдулмуталибован къулар алай, гьакIни вичин къул алай Сулейман-Стальский райондин суддин Гьуьрметдин грамотаяр вахкана ва республикадин судебный департаментдин Управленидин начальникдин приказдалди Мевлид Абдулкеримович пулдин пишкеш гуналди къейднавайдакай лагьана.
Мевлид Манафова вич икI шад гьалара ял ягъиз рекье тунай, хуш келимаяр лугьунай кIвалахдин юлдашриз чухсагъул лагьана ва алава хъувуна: «Суддин органра кIвалах авур йисар зи уьмуьрда виридалайни бахтлубур хьана».
 Хазран Кьасумов. Шикилда: М. Айбатова М. Манафовав Гьуьрметдин грамота вахкузва.


  «Сагъламвал» милли проект – уьмуьрдиз

 «… Ширин гафни куьмек я»

Мукьвара, Кьасумхуьрел гьалтайла, ЦIийи Макьарилай тир зегьметдин ветеран Масуб Тагьирова заз туьгьметдай тегьерда лагьана: « - Я стха, хъсан инсанрикай, пешекаррикай вуна газетриз мукьвал-мукьвал макъалаяр кхьизва, бес вучиз райондин центральный больницада терапевт яз кIвалахзавай Измира Гьабибовадикай кхьизвач. Кефсуз инсан яз зун адан патав мукьвал-мукьвал финиз мажбур жезва. Хъсан пешекар хьиз, Измира вах ширин мез авай инсанни я».
Дерди аваз ЦРБ-диз фейила, зун Измира Гьабибовадихъ (шикилда) галаз мукьувай таниш хьана. За ихьтин са кардизни фикир гана: зун и кабинетда хьайи 10-15 декьикьадин вахтунда терапевтдин патав 4-5 кас атана, гьардихъ са дерди авай. Измиради абур кьабулзавай гьал, ийизвай рафтарвилер акурла, зи рикIел Рамазан Каитован шиирдин цIарар хтана: «Гьар уьзуьрдиз вичин дарман герек я, Са вахтара ширин гафни герек я». Терапевтдин кабинетдай атай ксар рази яз, адаз «чухсагъул» лугьуз, экъечIна.
- Зун 1968-йисуз Курхуьрел вичи яргъал йисара хуьре муаллимвиле кIвалах авур Эминбеган хзанда дидедиз хьана, - чи суалдиз жаваб яз лугьузва И. Гьабибовади. – Зи дидени школада муаллим тир. Абуруз закайни муаллим хьана кIанзавай. Гьелбетда, муаллимвал гьуьрметлу, герек пешейрикай сад я. Амма гьеле школада кIелзавай йисарилай зи рикI духтурвилел алай. 10-классда кхьей сочиненидизни за «Закай духтур жеда» лагьана кьил ганай.
РикIе авай мурад кьилиз акъудун патал Измира Курухуьруьн юкьван школа куьтягьна, Дагъустандин медицинадин институтдик экечIна ва 1991-йисуз анаг хъсан чирвилер ва къиметар аваз акьалтIарна.
1992-йисалай инихъ Измира Эминбеговнади райондин центральный больницада терапевт-кардиолог яз кIвалахзава. Гьа сифте йикъарилай эгечIна И. Гьабибовади вичиз кIвалахдин юлдашрин ва азарлуйрин патай гьуьрмет ва кIанивал къазанмишна. Имни, гьелбетда, ам вичин хивевай везифайрив жавабдарвал гьисс авуналди эгечIунин нетижа я.
И. Гьабибовадин дурумлу зегьмет къалурун патал ихьтин са рекъем гъун бес жезва: ада гьар вацра 370-420 кас кьабулзава, абурун сагъламвал ахтармишзава, медицинадин рекьяй абуруз куьмекзава, герек справка гузва, меслятар къалурзава.
Измира Эминбеговна кьилин категориядин духтур я. Ада лугьузвайвал, рикI алай пешеди адаз руьгьдин таъминвал, рикIин шадвал гузва.
Саки 25 йисуз агьалийрин сагъламвал хуьнин ва мягькемарунин къаравулда акъвазнавай И. Гьабибовади рикI алай пешедиз ва Гиппократан кьинез вафалувал къалурзава лагьайтIа, чун кIусни ягъалмиш жедач.
Духтур, терапевт-кардиолог Измира Эминбеговнадиз агьалийрин патай авай гьуьрмет-хатур акур адан руш Саидани дидедин рекьеваз фена: ада 2015-йисуз Дагъустандин медицинадин академия акьалтIарна, вичин пешедай кIвалахзава.
Хазран Кьасумов

 

ПIапIрус чIугуникай хуьн 

Къенин юкъуз пIапIрус чIугуникай инсандин бедендиз авай зияндикай тийижир кас саки авач жеди. ПIапIрус чIугун неинки и кардал машгъул ксар патал, гьакI абурун мукьвабур патални четин месэла яз акъвазнава. 

ИкI, месела, эгер хзанда са касди чIугваз хьайитIа, а хзанда гьар са кас жигеррин рак азардикди кьиникьин хаталувал 30 процентдин артух жезва. ПIапIрус кьериз ва я гьамиша чIугвазвайбурун саки 30 процент рикIинни дамаррин хронический азаррикди начагъ жезва. Гьар са пIапIрус чIугвазвайдаз чир хьун герек я хьи, пIапIрус чIугунни сагъламвал сад-садахъ галаз кьадай шейэр туш. 

ПIапIрусдилай аслу хьуни психический ва физеологический гьалар арадал гъизва. 

Адетдин пIапIрусдик 0,3 граммдилай гзаф никотин ква. Вердиш тушир инсандиз сифте сефер пIапIрус чIугваз кIан хьайилани ам зегьерламиш (отравление) хьун мумкин я. Тежрибалу пIапIрус чIугвадайди 15-20 пIапIрус чIугурла кьиникь мумкин я. 

ПIапIрусдин гумадик никотиндилай гъейри гзаф кьадарра аваз жуьреба-жуьре токсический шейэрни ква. Эгер инсанди никотиндилай аслу хьана мад ва мад пIапIрус чIугваз хьайитIа, токсинри галамаз-галамаз зайиф хьанвай беден зегьерламишда. Вучиз гзаф кьадар инсанри пIапIрус чIугвазва? Садбуру бедбахтвал, са дерт хьана лугьуз, масадбуру «уьмуьрдин четинвилери» мажбурна, муькуьбуру гьакI кеф патал чIугвазвайди я, муд я лугьузва. Амма абур чIехи гъалатI жезва. 

ПIапIрусдин гумадик гзаф кьадар зиянлу ингредиентар – никотин, канцерогенар, ореноядин смолаяр ва мсб. ква. Абур вири жигерриз гьахьзава, ивидик какахьзава, вири жендекда къекъвезва, беден зегьерламишзава. 

ПIапIрус чIугун зиянлу кар тирди гьамиша тикрарна кIанда. ПIапIрус чугвазвайда фикир гана, талукь тир нетижа хкудун герек я. Гьар са нормальный инсанди ихьтин суал гунни мумкин я: «ПIапIрусрин пачкадал «…Минздравди тагькимарзава…» гафарни кхьенваз, пул гана, ам къачуна, жуван беден харапI авун патал еке акьул герек къвезвани?» Пулни кьве сеферда гузва: сифте пIапIрусрихъ ва гуьгъуьнлайни дарманрихъ – аптекадиз. Эхь, пIапIрус чIугвазвайда, чиз-чиз, вичин беден зегьерламишзава, эхирдай, кар-кардай фейила, вич пашманни жезва. 

Эгер куьне пIапIрус чIугун гадар тавуртIа, са шумуд йисалай квекай адан лукIар жеда, куьне гьикI пIапIрус фитIинзаватIа, ада куь сагъламвални фитIинда. Ша куьн и чIуру хесетдикай къерех хьухь ва куь веледар, хтулар патал дуьз чешне хьухь! 

ПIапIрус чIугвазвайбур патал меслятар: Йикъа чIугвазвай пIапIрусрин кьадар хейлин тIимиларайла и карди инсандин сагъламвилиз хъсан таъсирзава. Йикъа садалай 14-дал кьван пIапIрусар чIугвазвайбур пIапIрусар чIугван тийизвайбурулай жигеррин ракдик азардик начагъ хьунин къурхулувал 8 сеферда артух я. 

Юкьван къайдада (йикъа 15-24 пIапIрус) чIугвазвайбур патал и хаталувал чIугван тийизвайбурув гекъигайла 13 сеферда гзаф, рикI алаз (йикъа 25 ва адалай гзаф) чIугвазвайбурунни 25 сеферда артух я. ПIапIрус чIугуникай къерех хьайила эгер бедендин заланвал артух жез хьайитIа, меслят къалурзава: - сагълам (михьи), агъуз тир колорияр авай ем – яр-емиш, майваяр, некIедин шейэр тIуьн; - физический упражненияр авунал машгъул хьун. 

И зиянлу хесетдихъ галаз женг тухун патал никотин эвез ийидай терапиядикай (пластырар, жевачкаяр, нерин ингаляторар) менфят къачуз жеда. 

Рагьманова М. Ф., санитарно-просветителвилин кIвалахдин рекьяй ЦРБ-дин фельдшер. 


 11-сентябрь Вирироссиядин сагълам уьмуьр тухунин Югъ я 

Сагълам уьмуьрдин сагьибар жен 

Малум тирвал, 11-сентябрь чи уьлкведа сагълам уьмуьр тухунин Югъ (День трезвости) яз къейдзава. Гьайиф хьи, ички ишлемишзавайбурун кьадар, чи уьлкведа, республикада хьиз, чи райондани йисалай-суз артух жезва. 

Ички (алкоголь). И гъвечIи тир са гафунихъ герек тушир гьерекатар ва зиянлу гзаф кIвалахар гала. Абурукай виридалайни хаталуди къвезвай несилдиз чIуру таъсир авун я. 

Хронический алкоголизм – хроническая алкогольная интоксация кьадардилай артух ички ишлемишунихъ ва адан есирда гьатунихъ галаз алакъалу я. Ичкибазвал (алкоголизм) арадал атуниз хзанда пиянискавилер авуни, гзаф кьадарда аваз ички ишлемишуни (иллаки жегьил йисара) рехъ ачухзава. 

Аялри ички ишлемишун иллаки хаталу кар я, гьикI лагьайтIа, аялри спирт квай хъвадай шейэр гьикьван фад ишлемишиз хьайитIа, гьакьван фад абуруз хронический алкоголизм начагъвал жеда, адан гележегни – барбатI. 

Аялрив неинки ички хъваз, гьакI дадмишиз тунни хаталу кIвалах я. Жаванрин гьакъиндай лагьайтIа, и начагъвал лап фад ва чIуру нетижаяр арадал гъуналди малум жеда. Кьадарсуз ички ишлемишуни чIуру гьалар (осложненияр) – алкогольный психоз, алкогольный галлюциноз, алкогольная энцефолопатия, корсановский психоз) арадал гъун мумкин я. Абурулайни алава яз инсандин къенепатан органризни (жигерар, чIулав лекь, дуркIунар) зиян гуда. 

Ички хъвана пиянзавайда къайдаяр чIурунин гьерекатар, гьатта тахсиркарвилерни ийида. Сагълам аялар, бахтлу гележег чалай гьар садалай – чIехибурулай аслу тирди рикIелай ракъурна кIандач. И кардиз фикир це. 

Ша чна ички галачир сагълам уьмуьр кьиле тухун. Спортдал, музыкадал, кьуьлер авунал машгъул хьухь. Садаз-сад кIан хьухь, сада-садаз гьуьрмет ая, садаз-садан къимет чир хьухь. Сагълам уьмуьрар хьурай квехъ! 

Р. Г. Асланова, ЦРБ-дин духтур-нарколог. 


Чухсагъулдин чар хтана 

Эминхуьряй тир Мурад Мехтиханова юкьван школа, гуьгъуьнлайни Тюменский областдин Сургут шегьерда автодорожный техникум акьалтIарна. 2015-йисуз адаз Россиядин Яракьлу Къуватрин жергейриз эвер гана. Мурада вичин хиве авай пак буржини намуслудаказ, дагъвидиз хас тирвал кьилиз акъудзава. Идан гьакъиндай ада къуллугъзавай Хабаровский крайдин Уссурийск шегьердай хтанвай Чухсагъулдин чарчи ачухдиз шагьидвал ийизва. Ана, кьилди къачуртIа, кхьенва: «Гьуьрметлу Ханпери Мегьамедовна ва Алик Агъаханович! Куь хтул Мурад Мехтиханович Мехтиханова чи частуна къуллугъзава. Сифте йикъарилай ада вич низамлу, ахлакь авай, женгинин Уставдин истемишунар хъсандиз чизвай, абур кьилиз акъудзавай аскер яз къалурна. ПВО-дин кьушунра къуллугъ авун регьят туш. М. Мехтихановалай и кар уьзуьагъдаказ алакьзава, адаз вичел ихтибарнавай техника хъсандиз чида. Ихьтин ерийриз килигна ам отделенидин командирвиле тайинарнава. Отделение лагьайтIа, неинки чи частуна, гьакIни дивизияда чешнелубурукай сад я. И кардик, гьелбетда, Мурадан еке пай ква. Мукьвара тухвай военный округдин ученийра М. Мехтиханов тафаватлу хьана, адаз округдин командующийди чухсагъул малумарна.

 Чешнелу аскер- ракетчик хьиз, Мурад Мехтиханов хъсан спортсменни я. Ада азаддаказ ва грекринни римлуйрин къайдада къуршахар кьунай са шумуд турнирда 1-3-приздин чкаяр кьуна. 

Частунин командир полковник В. Н. Торуев. 

Армиядай хтай Чухсагъулдин чарчи неинки Ханпери Мегьамедовна ва Алик Агъаханович, гьакIни вири мукьва-кьилияр, муаллимарни шадарна. 

Хазран Кьасумов